Flam

 

‘Kadın olarak bir vatana sahip değilim. Kadın olarak bir vatana sahip olmak istemiyorum. Kadın olarak benim vatanım bütün dünya.’ Virginia Woolf

FLAM GEZİ REHBERİ;

Ulaşım: Flam’a ülkemizden direkt ulaşım sağlayamazsınız çünkü Flam’ın bir havaalanı yok. Flam’a gitmek için ilk olarak Oslo’ya uçmanız gerekiyor. Eğer kampanyaları takip ederseniz Oslo için 150-200 TL arasına bilet alabilmeniz mümkün. Oslo’ya ulaştıktan sonrası kolay, dilerseniz trenle dilerseniz araba kiralayarak ve dilerseniz de fiyort turu yapan gemilere binerek Flam şehrine ulaşabilirsiniz. Eğer trenle gidecekseniz hem Bergen’den hem de Oslo’dan kalkış ile Flam’a ulaşım sağlayabilirsiniz. Her iki şehirden de direkt ulaşım yok, Myrdal’dan aktarma yapmak zorundasınız. Siz benim zorundasınız dediğime bakmayın, Norveç’in tren yolcuklarının tadına baktıktan sonra keşke daha çok aktarma yapsak diyeceksiniz çünkü trenin durduğu her durak ayrı bir cennet. Oslo’dan gidecekseniz trene bindikten sonra yaklaşık 3.5-4 saat sonra Myrdal’da olacaksınız ve burada aktarma yapacaksınız çünkü tren Bergen’e devam edecek. Sizin bineceğiniz tren, o ünlü Flamsbana treni. Myrdal-Flam arası ise yaklaşık olarak 45-50 dakika sürüyor. Bergen’den trene binecekseniz de Flam’a ulaşma süreniz toplamda yaklaşık 3 saat, tabi aktarma sırasında beklemeniz gereken süre hariç. Bergen’den fiyort turu yapan gemiler ile gidecekseniz, Flam bu gemi turlarının son durağı. Tren biletlerinizi mümkün olduğunca erken almaya çalışın çünkü Norveç’te ulaşım ücretleri çok pahalı. Koltuk sayısı azaldıkça bilet fiyatları artıyor. Tarihleriniz kesin ise nsbtrains adresinden biletlerinizi online olarak, çok daha uygun fiyatlara alabilirsiniz. Bütçeniz çok kısıtlı değilse komfort tipi biletlerden alın çünkü çok az bir farkla yol boyunca ücretsiz ikramlardan, prizlerden ve internet hizmetinden ücretsiz olarak faydalanma imkânınız var. Flamsbana özel bir tren olduğu için Interrail biletleri ücretsiz ulaşım hakkı tanımıyor ancak %20 oranında indirim sağlayabiliyorsunuz. Bu özel trenin tek yön ücreti yaklaşık 35 Euro. Bergen-Oslo arası ise yaklaşık 60 Euro.

Konaklama: Yaz-kış fark etmez, uygun ekipmanlarınız varsa Flam’da unutulmaz bir kamp konaklaması yapabilirisiniz. Eğer hostel konaklaması yapmak istiyorsanız, Flam tren garına 300 metre mesafede yer alan Flam Camping & Youth Hostel sizin için biçilmiş kaftan. Norveç’in karakteristik ahşap evlerinde, fiyort kıyısında, muazzam manzaraya karşı uyumanın ve sabahları kuş sesleri ile uyanmanın bedeli, kış aylarında yaklaşık 25 Euro ve yaz aylarında ise yaklaşık 40 Euro. Başka yere bakmanıza gerek yok çünkü Flam Hostel 6 yataklı, 4 yataklı, 2 yataklı ve tek yataklı odalara sahip yani aradığınız kriterlere uyacaktır. Burası aynı zamanda bir kamp alanı ve çadır kiralama ücreti ise gecelik olarak yaklaşık 15-20 Euro. Hostelde konaklamak ancak daha az para vermek istiyorsanız Flam liman merkezine biraz uzak bir mesafede yer alan Brekke Gard Hostel’i tercih edebilirsiniz. Burası tek katlı ahşap kulübelerden oluşan bir hostel kompleksi, gecelik fiyatı kış aylarında yaklaşık 20 Euro ve yaz aylarında ise yaklaşık 35 Euro. Eğer bütçeniz müsaade ediyorsa ve daha konforlu bir konaklama yapmak istiyorsanız 3 farklı seçeneğiniz var. Bunlardan Fretheim Hotel dört yıldızlı ve gecelik fiyatı yaklaşık 160 Euro. Diğeri 4 yıldıza sahip olan Flåmsbrygga Hotel ve gecelik fiyatı yaklaşık 120 Euro. Bir diğer seçeneğiniz ise Heimly Pensjonat ve gecelik fiyatı yaklaşık 180 Euro. Bu hotellerin üçü de Flam limanı etrafında yer alıyor ayrıca muhteşem fiyort ve dağ manzaralarına sahip.

Yeme-İçme: Flam tren garının bulunduğu alanda büyükçe bir restoran yer alıyor. Dilerseniz yemeğinizi menüden seçme dilerseniz de fast food alma şansınız var. Fiyatlar pek uygun sayılmaz, ortalama bir yemeğin maliyeti neredeyse 40-50 Euro. Benim tavsiyem Bergen ya da Oslo’dan yola çıkmadan önce atıştırmalık almanız. Mağazaların olduğu alanda deniz mahsulleri satılan tezgâhlar kuruluyor, küçük tabaklarda satılan balıkların fiyatları restoranlara kıyasla çok daha uygun.

Alışveriş: Aynı şekilde tren garının bulunduğu alanda alışveriş yapabileceğiniz büyük bir mağazalar ve bir de süpermarket yer alıyor. Mağazalarda kendinize ya da sevdiklerinize alabileceğiniz onlarca ürün seçeneği bulunuyor. Anahtarlıklar, magnetler, biblolar, kar küreleri, kıyafetler vs. Buradan kıyafet alışverişi yaparsanız mutlaka Tax Free formu doldurmalarını isteyin ki ülkeye dönerken vergi iadenizi alabilesiniz. Alışverişin her türlüsü Oslo ve Bergen’e göre daha pahalı çünkü uç noktasınız yani başka bir alternatifiniz yok. Eğer rüzgar geçirmeyen bir Norveç malı mont almak isterseniz fiyatı yaklaşık 150-200 Euro, ben aldım oradan biliyorum. Bir anlık heves sonucu aldım ama hiç pişman değilim çünkü hem çok ince hem de çok sıcak tutuyor, gittiğiniz zaman bir inceleyin derim.

Flam Gezilecek Yerler;

   Sognefjord, Grönland'daki Scoresby Sund'dan sonra dünyanın en büyük ikinci ve Norveç’in en büyük fiyordu. Sogn og Fjordane'de bulunan Sogne Fiyordu'nun uzunluğu 204 km ve en derin noktası ise 1308 metre. Bundan tam 2 milyon yıl öncesinde buzulların erimesi sonucunda meydana gelmiş. Fiyordun ne olduğunu Wikipedia/Fiyort adresinden detaylı olarak öğrenebilirsiniz. Flam ise Sognefjord’un kollarından birisi olan Aurlanfjord’un kıyısında yer alıyor ayrıca kelime anlamı olarak da ova demek. Aslında vadi içerisinde yer alan bir balıkçı kasabası ve nüfusu toplamda 400 kişi. Bu 400 kişinin bir kısmı Flam tren hattında ve bir kısmı da uluslararası balıkçılık sektöründe çalışıyor. Norveç’in en turistik destinasyonlarından birisi, öyle ki her yıl 500.000’in üzerinde ziyaretçiyi ağırlıyor. Bu sayının 200.000’ini Japonlar oluşturuyordur diye tahmin ediyorum. Kasabanın yerleşim alanı, tek ya da çift katlı olan ve ahşaptan yapılan, rengarenk tipik Norveç evlerinden oluşuyor. Zaten yol boyunca hep aynı tip evleri göreceksiniz.

   Ulaşım bölümünde de bahsettiğim üzere Flam’a gitmenin birden çok yolu var. İlk önce bizzat tecrübe ettiğim demiryolu ulaşımından bahsedeyim. Geçen sene Kopenhag’dan, Norwegian Airlines firmasını kullanarak Bergen’e geçmiştim. Eğer biletinizi erkenden alırsanız bu firma ile İskandinav şehirleri arasında çok uygun fiyatlara uçuş yapabilirsiniz. Üç gün Bergen’de gezdikten sonra Flam’a gitmeye karar verdim ve Bergen tren garında bulunan bilet gişesinden biletlerimi aldım. Planım Bergen-Flam ve ardından Flam-Oslo güzergahını kullanmak olduğu için biletlerimin hepsini aynı gişeden aldım. Bergen-Flam arası tren bileti aktarmalı olarak kesiliyor ve Myrdal’da aktarma yapılıyor. Myrdal-Flam arasında özel bir tren olan Flamsbana treni kullanıldığı için bilet ücreti Bergen-Myrdal arasından daha pahalı. Tren saatlerini ve bilet ücretlerini nsbtrains adresinden öğrenebilirsiniz.

   Bergen’den kalkan trenin ilk önemli durağı Voss. Burası aynı zamanda ünlü Trolltunga kayalıklarına tırmanmak için inilmesi gereken durak. Voss aslında nüfusu 14000 kişi olan küçücük bir yerleşim yeri ancak Norveç’te yapılan kış sporlarının da en büyük merkezi. Günümüzde bu kadar huzurlu bir yer olduğuna bakmayın, geçmişinde çok derin yaralar var. 1940 yılında Almanların Norveç’i işgal etmesinin ardından Voss, Norveç Ordusunun ana seferberlik noktası olmuş. Bergen’i işgal eden ve yağmalayan Naziler, Voss’a geldiklerinde sert bir Norveç direnişi ile karşılaşmışlar. Bu direnişi kırmak adına ise şehir günlerce bombalanmış. Uzun bir süre işgal altında kaldıktan sonra özgürlüğüne kavuşmuş. Voss’un şelaleleri, gölleri, Trolltunga kayası, doğa yürüyüşleri, kayak aktiviteleri, yamaç paraşütü vs. başlı başına anlatılması gereken konular ancak şehir merkezini de es geçmemek gerekiyor. Voss’un yerleşim bölgesinde 1277 yılından kalan taş bir kilise, geleneksel çiftlik hayatının yansıtıldığı bir müze, küçük bir göl, göl kenarında manzaralı oteller ve kasaba genelinde de kış sporlarına yönelik ekipman satılan ünlü mağazalar var. Aslında Voss’u bu kadar ünlü yapan şey kış sporları değil, suyu. Voss marka sular, artezyen maden suyu olma özelliği taşıyor ayrıca dünyanın lüks ve en lezzetli suyu olarak kabul ediliyor. Suyun şişesi, sudan daha popüler yani alanlar su için değil şişesi için satın alıyor. Parfüm şişelerini andıran tasarımları ile insanı gerçekten cezbediyor, yani tam alıp vitrinde saklamalık. Şişelerin tasarımları o kadar popüler ki Çin merkezli satış yapan internet sitelerinde, Amazon’da ve birçok Avrupa ülkesinde bulunan süpermarketlerde satışı yapılıyor. Tabi bu kadar ünlü olan bir suyu içmenin bedeli de hayli fazla, 0.8 litrelik şişeler yaklaşık 45 TL. Tadı ise Erikli’den hallice. Suyun üreticisi olan firma prestijini kaybetmemek adına, bu suyu satmak isteyen işletmelerin önüne sağlamaları gereken onlarca kriter koyuyor. Kısaca alması bir dert, satması ayrı dert. Detaylar vosswater adresinden bakabilirsiniz.

   Bergen’den Myrdal’a kadar olan tren yolculuğu, insana neden dünyaya Norveç vatandaşı olarak gelmediğini sorgulatıyor. Yol boyunca yemyeşil alanlar, dağların arasından akan nehirler, yüksek tepelerden dökülen şelaleler, küçük göletler ve rengarenk ahşap evler görülüyor. Resmen trenin camına yapışıyorsunuz ancak henüz bir şey görmemiş olduğunuzu Myrdal’dan sonra anlayacaksınız. Myrdal’a indikten sonra hangi Flam trenine bilet almışsanız onun hareket etmesini bekliyorsunuz ya da hiç bilet almamışsanız Myrdal garında bulunan gişeden Flamsbana treni için ayrıca bilet satın alıyorsunuz. Flamsbana turistik bir tren olduğu için ilk seferi sabah 09.00’da başlıyor. Eğer akşam ya da sabahın erken saatlerinde gelmişseniz tren kalkana kadar garda uyuyabilirsiniz ki zaten sağda solda uyuyan onlarca sırt çantalı genç göreceksiniz. Bu arada Myrdal kasabasının denizden yüksekliği tam 867 metre.

   Myrdal’dan sonra cennetin kapıları artık iyice aralanıyor. Hayatınız boyunca asla unutamayacağınız bir yolculuğa başlıyorsunuz. Flamsbana treni ile yapılan yolculuk, National Geographic Traveler dergisi tarafından Avrupa’nın en güzel 10 tren yolculuğundan birisi ve Lonely Planet tarafından da dünyanın en güzel tren yolcuğu seçilmiş. Trene adımınızı attıktan sonra bir ödül de siz vereceksiniz, bundan eminim. Flamsbana özel bir tren ve sadece Myrdal-Flam arasında sefer düzenliyor. Trenin dış kısmı tam da Norveç’e yakışır bir şekilde yeşil renge boyanmış ve iç kısmı ise kırmızı tonlar kullanılarak tasarlanmış. Bu yüzden daha trene biner binmez bambaşka bir ruh haline bürünüyorsunuz. İçinizi tarifsiz bir huzur kaplıyor. Flam treninin tasarımına 1800’lü yılların sonunda başlanmış ancak proje 1924 yılında hayata geçirilebilmiş. Lokomotifler her geçen yıl yeni teknolojiler ile donatılmış ve en sonunda da Norveç’in elektrik enerjisi ile çalışan ilk lokomotifi hizmete girmiş. Trenin kullandığı demir yolu hattı tamamen insan eli yapılmış. Demiryolu hattının toplam uzunluğu 20 km ve yolculuğun %80’i 5.5 derecelik bir eğim ile gerçekleştiriliyor. Bu özelliği de dünyanın en dik tren yolu olma ünvanı kazandırıyor. Sırf bu yüzden trene yüksek tesirli, birbirinden bağımsız 3 ayrı fren sistemi yapılmış. Yaklaşık 50 dakika süren tren yolculuğu boyunca yemyeşil ormanlar, dağ çiftlikleri, pastel tonlarda boyanan kır evleri, sarp dağlar, yüzlerce metre yükseklikten dökülen büyüleyici şelaleler ve inanılmaz manzaralar görüyorsunuz. En uzunu 1 km olmak üzere toplamda 20 adet tünelin içerisinden geçiyorsunuz. Flam treni popüler ama Japonlara daha popüler, bindiğiniz zaman Japon olmayan tek kişi siz olabilirsiniz. Tren biletlerinin koltuk numarası yok, zaten oturan kimseyi de göremezsiniz. Yol boyunca göreceğiniz manzara panaromik olduğu için diğer yolcularla beraber bir sağ tarafa bir sol tarafa koşturup duracaksınız. Camlar yarıya kadar açılabiliyor yani fotoğraf makinenizi camdan çıkararak çekim yapabilme ve tertemiz havayı soluyabilme şansınız var. Yolculuğun ilk durağı Vatnahalsen kasabası, bu durakta bir dağ oteli olan Vatnahalsen Hotel’i göreceksiniz. Bu hotel daha çok doğa yürüyüşleri yapmak amacı ile buraya gelen misafirleri ağırlıyor ancak dilerseniz siz de konaklamanızı bu efsane otelde yapabilir, unutulmaz bir tecrübe yaşayabilirsiniz. Yaklaşık 20 dakika ilerledikten sonra tren 15 dakikalık bir mola veriyor ve Norveç’in en önemli değerlerinden birisi olan Kjosfossen Şelalesi’ni seyretme ve fotoğraflama imkânı sunuluyor. Şelalenin toplam yüksekliği 224 metre ancak sadece 94 metresi görülebiliyor. Şelalenin sesi durmak bilmeyen gök gürültüsüne benziyor ve sıçrayan su damlacıkları seyir platformuna kadar geliyor. Yağmurluğunuz varsa yanınıza alın derim. Bu şelaleden üretilen elektrik enerjisi de Flam tren hattı tarafından kullanılıyor. Tren mola verir vermez kulaklarınıza Vikings dizisinin müziklerine benzer bir İskandinav ezgisi çalınıyor ve şelalenin alt kısmında bulunan harabenin üstünde, kırmızı renkli elbisesi olan kadın bir dansçı beliriyor. Burada birden fazla dansçı oluyor ve birisi gözden kaybolduğu anda aynı kıyafete sahip olan bir başkası, tamamen farklı bir noktadan sahneye çıkıyor. Muazzam bir görsel şölen ve akıl dolu bir satış politikası. Şelalenin gözlem noktasında 15 dakika kadar kaldıktan sonra herkes trene biniyor ve tekrar yola koyuluyorsunuz. Biraz daha ilerledikten sonra ise çocukken çizdiğimiz, içinden dere geçen köy resminin hayat bulmuş halini görüyorsunuz. Burası Flam’ın asıl yerleşim alanı. Tren zaten yavaş ilerlediği için köyün fotoğrafını rahatlıkla çekebilirsiniz. Yaklaşık 10 dakika daha gittikten sonra artık Flam garına ve Flam limanına varmış oluyorsunuz. Flam bir vadi arasında yer alıyor bu yüzden de Myrdal’dan trene bindikten sonra gitgide irtifa kaybediyor, Flam’dan Myrdal’a giderken de tırmanmış oluyorsunuz.

   Diğer şehir rehberlerinde olduğu gibi tek tek anlatamayacağım çünkü Flam’da gezilecek pek bir yer yok. Bu kasabanın asıl olayı muhteşem doğası, fiyort turları ve büyüleyici manzaraları. Doğa haricinde görülmesi gereken tek yeri Flamsbana Müzesi. Tren garının hemen yanı başında olan bu müzeyi gezmek ücretsiz. Müze içerisinde Flamsbana treninin ve trenin kullandığı demiryolunun yapım aşaması ile alakalı olan araçlar ve materyaller ayrıca Flam tren hattında daha evvelden kullanılmış olan lokomotif sergileniyor. Müze çok büyük değil, yaklaşık yarım saatte gezersiniz ancak bu özel tren ve tren yolu ile alakalı çok şey öğreneceğiniz aşikâr. Bana sorarsanız ilk önce müzeyi gezin ve aradan çıksın, daha sonra da alışveriş mağazalarına göz atarsınız. Tren garının bulunduğu alanı gezdikten sonra doğa yürüyüşlerine başlayabilirsiniz. Flam’da birbirinden farklı, onlarca nefes kesen trekking rotaları mevcut. Bu rotaların tamamına walkingroutes adresinden kolayca ulaşabilirsiniz. Aynı dosyayı rehberin en alt kısmına da ekledim. Eğer aynı gün içerisinde geri dönecekseniz, dönüş saatinizi aklınızda iyi tutun çünkü doğaya kendinizi kaptırabilir ve treni kaçırabilirsiniz. Uzak yürüyüş rotalarını da konaklama yapacaksanız tercih edin çünkü gidip gelmesi zaten 1 gün sürüyor. Böyle dedim diye tepelere tırmanmadan ve muhteşem Flam manzarasını seyretmeden de sakın ola Flam’dan ayrılmayın. Konaklama yapmayacaksanız tren garının yanında luggage ofisi bulunuyor, çanta bırakmanın bedeli 4 saat için yaklaşık 5 Euro.

   Oslo’dan Flam’a gelirken ya da giderken, Myrdal-Olso arasında duracağınız şehirlerden en önemlisi Finse. Kasabanın tren istasyonu yerden tam olarak 1222 metre yükseklikte yer alıyor. Böylesine yüksek bir rakıma sahip olması nedeniyle de kış aylarında etrafında birçok buzul kütlesi oluşuyor. Hardangerjøkulen Buzulları olarak adlandırılan bu büyük buz kütlelerinin denizden yüksekliği 1840 metre. Eğer bu yolculuğu kış aylarında yapmışsanız, sizin de buzulları görebilme ve fotoğraflayabilme şansınız var. Yine kış aylarında, donmuş Finsevatnet Göl’ü üzerinde kros kayağı yapabilirsiniz. Yaz aylarında ise yemyeşil doğa manzaraları eşliğinde yürüyüş ve bisiklet turları yapma imkânı sunuyor. Finse’de ayrıca kar motorlarının sergilendiği ücretsiz bir müze ile Oslo Üniversitesi ve Bergen Üniversitesi tarafından ortak kullanılan bir ekolojik araştırma merkezi bulunuyor. Konaklama yapmak isterseniz bir otel, bir pansiyon ve yürüyüş yolları üzerinde birçok dinlenme kabini yer alıyor.

   Flam’da katılabileceğiniz bir diğer etkinlik ise fiyort turu yapan teknelere binmek. Turun adı Heritage fjord safari in Flam. Rehber eşliğinde Flam’da bulunan iskeleden hareket eden tekne ile ilk olarak Aurlandsfjord'u geziyor ve ardından muhteşem manzaraları seyrederek Nærøyfjord'a doğru ilerliyorsunuz. Fiyortlar arasında ‘Y’ harfi çizdikten sonra Nærøyfjord'un sonundaki Gudvangen'de duruyor ve burada kısa bir mola veriyorsunuz. Ardından da farklı bir güzergâh kullanarak Flam’a geri dönüyorsunuz. Turlar yaklaşık 2 saat sürüyor ayrıca yol boyunca fokları ve kartalları görebilmek için duraklamalar yapıyorsunuz. Rehber size fiyortlar, yerel tarih ve yaban hayatı hakkında bilgi veriyor ayrıca çeşitli bölgelere ait hikayeleri ve efsaneleri anlatıyor. Bu tur sadece yaz aylarında düzenleniyor ve fiyatı yaklaşık 75 Euro. Dilerseniz fjordtours adresinden detaylara ulaşabilir ve rezervasyon yaptırabilirsiniz. Ayrıca Flam’da düzenlenen tüm aktivitelerin detaylarına visitflam adresinden ulaşabilir ve dilerseniz gitmeden önce rezervasyon yaptırabilirsiniz.

   Flam turları elbette sadece bundan ibaret değil. Dilerseniz çok daha kapsamlı olan Norway in a nutshell yani ‘fındık kabuğundaki Norveç’ turuna da katılabilirsiniz. İçinde Flam’ı da barındıran bu tur ise şöyle; rezervasyonunuzu yaptırdıktan sonra Oslo’dan trene biniyor ve Myrdal’da iniyorsunuz, kısa bir beklemenin ardından Myrdal’dan Flamsbana trenine biniyor ve Flam’da iniyorsunuz, Flam gezisinin ardından tekneye biniyor ve Sognefjord’un kollarından birisi olan Aurlanfjord’dan giriş yaparak fiyortlar arasında ‘Y’ harfi çizdikten sonra Gudvangen kasabasına ulaşıyorsunuz. Burada düzenlenen kısa gezinin ardından otobüse binerek Voss şehrine ve buradan da yine tren ile Norveç’in bir diğer muhteşem şehri olan Bergen’e ulaşıyorsunuz. Dilerseniz aynı turun tersini de gerçekleştirebilirsiniz yani Bergen başlangıç ve Oslo bitiş olarak. Bu turun bedeli ise 160 Euro. Katılmak istiyorsanız norwaynutshell adresinden detaylara ulaşabilir ve rezervasyon yaptırabilirsiniz.

   Eğer Sognefjord’un sadece birkaç kolu ile yetinmek istemiyorsanız, Sognefjord’u boydan boya dolaşan turlar da mevcut. Bu turun adı Sognefjord in a nutshell. Aynı şekilde Oslo’dan trene biniyor ve Myrdal’da iniyorsunuz, kısa bir beklemenin ardından Myrdal’dan Flamsbana trenine biniyor ve Flam’da iniyorsunuz, Flam gezisinin ardından tekneye biniyor ve Sognefjord’un kollarından birisi olan Aurlanfjord’dan giriş yaparak Bergen’e kadar baştan başta Sognefjord üzerinde seyahat ediyorsunuz. Dilerseniz yol üzerinde durulan kasabaların ya da köylerin herhangi birinde konaklayabilir ve ertesi gün diğer tura dahil olabilirsiniz. Bu turun ücreti 180 ve detaylar sognefjordnutshell adresinde.

           

   Norveç’te dilerseniz yaz aylarında dilerseniz de kış aylarında katılabileceğiniz onlarca tur paketi mevcut. Gitmeyi düşündüğünüz döneme ya da bütçenize uyan bir tur bulabileceğinizden eminim. Tek yapmanız gereken fjordtours ve fjordsafari adreslerine göz gezdirmek.